Қиын Керіш кешені – эрозия әсерінен пайда болған ала-құла, негізінен қызыл түсті сазды жыныстар. Су мен желдің әрекетінен мүжілген бұл саздар өте ерекше ландшафт түзеді. Үштік дәуірдің қабатталған саздарынан құралған, сұлулығы мен табиғи ерекшелігі адамға таңдай қақтыратын, қызыл, ақ және қызғылт-сары, қоңыр, боз түсті ғажайып мекен. Қызыл сазды жартас-құздар алыстан жанып тұрған жалындай әсер қалдырады. Сондықтан оларды «Жалындаған жартастар» деп атайды.
Ақ пен қызыл түстердің алмасуы қиялыңызды баурап алады. Ешқайсымыз Марста болып көрмесек те, бұл жерде өзіңізді Қызыл ғаламшардар серуендеп жүрген ғарышкердей сезіне аласыз. Осындағы ғажайып пішіндер арасынан киіз үйге немесе Мысыр пирамидаларына ұқсайтын төбелерді кездестіруге болады. Бір төбенің басына шығып, осы кереметті биіктен тамашалауға немесе қызыл саздардан құралған лабиринттер ішінде ұзақ серуендеуге болады.
Бұл мекеннің халық арасында тағы бір атауы — «Рухтар қаласы». Мүжілген саз жалыны шынымен де мұнараларды, сарайларды елестетеді. Елестету мүмкіндігі осы мекенге рухтарды қондырып қойғандай. Неліктен дәл рухтар? Айтылуына қарағанда, бұл жердің «жаман атағы » да бар, бұрын адамды құрбандыққа шалатын орын болған деген жорамалдар кездеседі. Бұған айғақтар жоқ. Дегенмен үлкен шұңқыр мен таңғаларлық тастар біршама үрей тудырады, тіпті олардың айбындылығы да қысым сияқты сезіледі. Көбіне бұл жердің күшті, бірақ «қаһарлы» энергетикасы туралы айтады. Сондай-ақ тек Қиын Керіштің үстінде ғана жиналатын ерекше диск пішінді бұлттар назар аудартпай қоймайды.
Геологтардың пікірінше, Қиын Керіш шамамен 300 гектар аумақты алып жатқан бірегей палеонтологиялық ескерткіш,. Сазды жыныстардың ашық-қызғылт түске боялуы олардың мезозой кезеңіндегі жер бетінде алып динозаврлар үстемдік еткен ыстық әрі ылғалды тропикалық климатта қалыптасқанын көрсетеді. Бұл кесірткетұқымдастардың ұзындығы 20–40 метрге дейін, салмағы 80 тоннаға дейін жеткен. Алып динозаврлардың жойылуы климттың күрт өзгеруімен байланысты болуы мүмкін, бірақ оның іздерін Қиын Керіш қабаттары сақтап қалған. Ғалымдар бұл шатқалдың жасын 15–30 миллион жыл деп бағалайды.
Қазақстандық геолог Виктор Филипповтың айтуынша, Қиын Керіш кешенінде бес флоралық горизонт және ежелгі омыртқалы жануарлардың — мүйізтұмсықтар, қолтырауындар, тасбақалар, саламандрлар және субтропиктік орман мекендеушілерінің сүйек қалдықтарын қамтитын төрт горизонт бар. Сүйек қалдықтарынан басқа, жылусүйгіш пальмалар, араукариялар және магнолиялардың қалдықтары кездеседі. Палеоген дәуірінің континенттік шөгінділері мен олардың алуан түрлілігі бойынша Қиын Керіш Азия мен Еуропадағы ұқсас ескерткіштердің арасында теңдессіз.
Шатқал ландшафты өте алуан түрлі: жазықтар, тұзды дақтар, көлденең жатқан шалғынды өсімдіктер, жазда жоғалып кететін құрғақ арналар — барлығы бір-бірімен араласып жатыр.
Осы шөлді ойпаттардың ортасында, 15 шм жерде Қиын Керіш орналасқан. Мұндағы шіліңгір ыстық климат пен судың мүлдем болмауы ерекше көркем әрі тылсым атмосфера тудырады.
Бұл аймақтың флорасы мен фаунасы да назар аударарлық. Сексеуілден бөлек, өсімдік дүниесін аймақтық деңгейде қорғалатын екі сирек түр құрайды: Крылов феруласы (Ferula krylovii Korov) және атрафаксис (Atraphaxis canescens Bunge). Қиын Керіш және оның маңы — Зайсан қазаншұңқырының сирек жануарлар сақталған жалғыз мекен. Олардың ішінде Қазақстанның Қызыл кітабына енген сары лемминг (Lagurus luteus Eversm) бар. Бұл жануар және Қиын Керіштің басқа да тіршілік иелері қазіргі геологиялық кезеңде құрып кету қаупінде тұрғандықтан ғалымдар үшін аса құнды. Бір кездері олар жыртқыш аңдар мен Қызыл кітапқа енген жыртқыш құстардың қорегі болған.
Қиын Керіштің сазды жарларында келесі құстар ұялайды: үкі (Bubo bubo L), балобан сұңқары (Falco cherrug J.E.Gray), дала бүркіті (Aquila nipalensis Hogg) — бұлардың барлығы Қазақстанның Қызыл кітабына енгізілген. Сонымен қатар, мұнда бүркіт (Aquila chrysaetos L), қара құрсақты жорға кекілік (Pterocles orientalis L), бұлдырық (Syrrhaptes paradoxus Pall) кездеседі.
Өңірлік деңгейде қорғалатын құстардан бөлек, Қиын Керіш тауларында дала тоқылдағы (Cerchneis naumanni Flesch), дала қаршығасы (Buteo rufinus Cretzschm) және Орталық Азия қыраны (Buteo hemilasius Swinh) ұя салады.
Ландшафттың тиісінше қорғалмауы — өңірдің экономикалық әлсіздігімен байланысты. Бірақ бұл жерде сирек, жойылып бара жатқан жануарлар мекендейді: дуадақ (Otis tarda), жек (Otis undulata), тарғақ (Chettusia gregaria), қара құрсақты дуадақ (Pterocles orientalis), шөл дала сарықұсы (Lanius excubitor).
