Құрметті достар!
Біз Шығыс Қазақстан бойынша танымдық экологиялық сапарымызды жалғастырамыз. Келесі бағыт – Күршім және Зайсан аудандары. Жол Самар трассасы арқылы өтеді. Трасса бойында төбелер созылып жатыр, сол биіктерден Шығыс Қазақстанның шексіз кеңістігі көрінеді, ал сай-салаларды қалың өсімдіктер жапқан.
Сапардың алғашқы бөлігі Казнаковка ауылы маңындағы паром өткелінде аяқталады. Біздің Бұхтарма су қоймасының арғы бетіне өтуіміз керек. Пароммен қызықты жүзуден кейін жол бізді Күршім ауылына алып келеді. Осы ауылға жақын жерде Шығыс Қазақстандағы ең үлкен петроглифтер галереясы орналасқан.
МОЙНАҚ ҚОЙНАУЫНЫҢ ПЕТРОГЛИФТЕРІ
Күршім ауданы аумағында тарихи-мәдени мұра ескерткіштері аз емес. Соның бірі – Мойнақ қойнауындағы петроглифтер галереясы.
Мыңдаған жылдардан жеткен ата-баба хабарламаларына қол жеткізу оңай емес. Егер Сарыөлен ауылынан солтүстік-шығыс бағытта жай жолмен жүрсеңіз, шамамен бес шақырымнан кейін қатар тізілген бес аласа төбе шығады. Төбелердің беті жалпақ тастарға толы. Міне, сол тастардың бетінде ежелгі адамдардың қашап салған суреттерін – петроглифтерді көруге болады.
Әр сурет – бір құпия. Мәселен, бір ерекше жайтқа назар аудармасқа болмайды: сурет салынған барлық жалпақ тастардың неге екені белгісіз, тек төбелердің шығыс бетінде орналасуы. Мұны қалай түсіндіруге болады?
Ежелгі суретшілер таңдаған тақырыптар әр алуан. Бір жерде аң қуған аңшылар бейнеленсе, енді бір жерде жүгірген архарлар тобы көзге түседі. Ал мұнда үш ат жеккен арба бейнеленген.
Бұл суреттер арқылы ежелгі авторлар өз дүниетанымын, қоршаған әлемді қалай қабылдағанын жеткізгені анық. Қазіргі адамдар үшін бұл суреттер – белгілі бір кодталған ақпарат іспетті. Сол ақпаратты шеше алсақ, ата-бабаларымыздың әлемді қалай түсінгенін, көне адамдар тіршілігінің құпияларын тануға мүмкіндік алар едік.
Ғалымдардың айтуынша, Күршім ауданындағы Мойнақ петроглифтер галереясы Шығыс Қазақстандағы сюжеттерінің сан алуандығы мен молдығы жөнінен ең бай ескерткіш болып табылады.
Петроглифтердің орналасуы мен ерекшелігі
Мұнда шамамен 400-дей суреті бар тас бар. Табиғи факторларға байланысты олардың топтар арасындағы таралуы біркелкі емес: ең көбі – екінші және үшінші топтарда. Петроглифтер көбіне тік және көлбеу беттерге, сирегірек – көлденең жазықтықтарға қашалған. Суреттердің басым бөлігі оңтүстікке, аз бөлігі шығыс пен оңтүстік-батысқа, сирек – солтүстікке бағытталған. Жалпы үш мыңға жуық сурет анықталған. Олардың барлығы б.з.д. I–II мыңжылдықтарға жатады.
Аспан астындағы көрме бізді адамдардың, жануарлардың, аңшылық пен шайқас көріністерінің мол дүниесімен қарсы алады. Ежелгі суретшілер тас бетіндегі туындыларымен өз мәдениеті, салты, өмір салты жайлы сыр шертеді.
Мойнақ қойнауы – Шығыс Қазақстандағы ең ірі жартас суреттерінің шоғырланған орны. Бұл – хронологиялық атрибуция, семантикалық интерпретация және этномәдени сәйкестік мәселелерін шешуге көмектесетін маңызды ескерткіштердің бірі.
