Мемлекеттік табиғи қорық «Қаратал құмдары» (ботаникалық) 1986 жылы ҚазКСР Министрлер Кеңесінің 1986 жылғы 17 ақпандағы № 69 қаулысына сәйкес құрылған. Кейін бұл қаулы 1992 жылғы 19 мадағы Қазақстан Республикасы Министрлер Кабинетінің № 537 қаулысымен жойылған. Қор қайтадан Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2001 жылғы 27 мадағы № 877, 2005 жылғы 19 шілдедегі № 746 және 2006 жылғы 10 қарашадағы № 1074 қаулылары негізінде ұйымдастырылған – іс жүзінде мерзімі шексіз.
Қордың мақсаты: ең ірі жабайы өскен реликтті қайыңқарақат (облепиха крушиновидная) өсетін массивті қорғау, сақтау және қалпына келтіру. Бұл өсімдіктер құмды төбелер арасындағы ойыстарда өседі. Мемлекеттік табиғи қор «Қаратал құмдары» Зайсан ауданында, мемлекеттік орман қоры жерлерінде, Зайсан мемлекеттік орман шаруашылығының «Қаратал орманшылығы», «Қаратал құмдары» орман учаскесінде, Айғырқұм шөлінің аумағында орналасқан. Қордың жалпы ауданы – 1300 гектар. Қордың рельефі – төбелі-бұғырлы құм массивінен тұрады. Климат – Шығыс Қазақстанның шөлді және шөлейтті аймақтарына тән, өте қатты қысымен, боранды желдерімен, ыстық құрғақ жазымен сипатталады.
Өсімдіктер дүниесі бұтақты қалыңдықтармен ұсынылған (жүзгүн, терескен, чингил). Құм төбелері арасындағы ойыстарда және желмен ойылған шұңқырларда шырғанақ өседі, сондай-ақ кей жерлерде ақ қайың, ақбас терек, қарағай, татарлық үшқат және қарақат кездеседі. Кейбір ойыстар шөптесін өсімдіктермен – саз, шөптермен жабылған; батпақ жерлерде қамыс қалыңдықтары өседі. «Қаратал құмдары» орман учаскесі – Шығыс Қазақстандағы ең ірі шырғанақ қалыңдықтарының бірі. Аймақтағы 2325 га ағаш-бұта отырғызылған жердің 1211 га-сы осы орманшыққа тиесілі, оның ішінде 121 га жеміс беретін шырғанақ . Жемістердің табиғи қоры 26–46 тонна, ал экономикалық қоры – 6,8–14 тонна шамасында.
Ғылыми және шаруашылық маңыздылығы – шырғанақтың төмен бойлы және ірі жемісті түрлері осында кездесетінімен артады. Жемістердегі май мөлшері орта есеппен 4–6% құрайды. Қызыл кітапқа енген сирек кездесетін өсімдіктер қатарында – әртүрлі терек (туранга), жіңішке бұталы қопез , шоқтыларлы пияз бар.
Жануарлар дүниесі құмды аймаққа тән: түлкі, қасқыр, борсық, жабайы шошқа, сұр тауық, қоқиқаз-қосашақ, тау тоқты, фазан. 9 түрге жататын бауырымен жорғалаушылардың ішінде Қызыл кітапқа екі түр – көзді кесіртке және жолақты жылан енгізілген; сүтқоректілерден – үш саусақты кәрі тышқан, Роборовскийдің тышқаны және сары домалақшыл тышқан тіркелген.
